Aan tafel zit een groep agrariërs, bouwers en woningcorporaties. Het is de samenstelling van het gezelschap tijdens de ketenbijeenkomst ‘Biobased Bouwen Vezelrijk Midden-Brabant’. Georganiseerd door Building Balance, Rabobank, Up New en Midpoint Brabant. Een samenwerking met als doel om de biobased bouwketens in de regio te versnellen. In deze ketenbijeenkomst gaan agrariërs, bouwers en woningcorporaties met elkaar in gesprek om knelpunten te agenderen en de kansen te bespreken.
Een nijpend woningtekort terwijl er door de huidige stikstof-lockdown minimaal gebouwd wordt, dat is waar de hele bouwsector tegenaan loopt. Volgens de afspraken uit het Klimaatakkoord van Parijs mag de aarde niet meer dan 1,5 graag opwarmen. De bouwsector mag daarom nog 15 megaton CO2-uitstoten. Op dit moment is dat nog drie keer zo veel, 45 megaton als we blijven bouwen zoals we nu doen.
Het gebruik van biobased materialen biedt een oplossing: een duurzaam alternatief voor traditionele bouwmaterialen met het vermogen om CO2 op te slaan. Dit is echter niet de enige reden waarom biobased bouwen noodzakelijk is: er vormt een toenemend tekort aan natuurlijke hulpbronnen zoals fossiele brandstoffen en metalen. Grondstoffen worden schaarser en daarom duurder. Er moet dus iets veranderen zodat ook de generaties na ons kunnen genieten van een gezonde leefomgeving en betaalbare grondstoffen.
Fiets een rondje langs de Brabantse akkers en je komt onvermijdelijk het bord met ‘Hier groeien huizen’ tegen. Het zijn akkers van agrariërs die gewassen als hennep of miscanthus telen, biobased alternatieven voor traditionele bouwmaterialen als steenwol en glaswol. Naast de opslag van CO2 bieden biobased materialen meer voordelen: Ze zijn gezonder voor de binnen-omgeving, biologisch afbreekbaar en/of recyclebaar en gaan daarom ontzettend lang mee. Allemaal eigenschappen die nodig zijn om de uitdagingen van deze tijd aan te pakken. Het zijn agrariërs die in de rol van teler van deze materialen een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van biobased bouwen, hierbij lopen ze tegen een aantal grote uitdagingen aan.
Tijdens de bijeenkomst gingen de deelnemende agrariërs, bouwers en woningcorporaties met elkaar in gesprek om knelpunten van biobased bouwen te agenderen en samen de kansen te bespreken. In de volgende alinea’s vind je de resultaten van dit gesprek en een samenvatting van de meningen van de deelnemers.
Nadat iedereen vanuit zijn of haar eigen perspectief knelpunten en kansen had opgeplakt via een post-it, werden deze en groupe besproken. Opvallend was dat alle partijen graag vooruit willen. Waar de een al jaren met biobased materialen werkt, vindt de ander dat knelpunten de eerste stappen beperken. Waar de een vol passie roept ‘gewoon doen’ vindt de ander de risico’s te hoog. Hier volgen alle knelpunten en kansen op een rij:
Belangen rondom gronddruk
Knelpunt
Het is de ambitie van de Nationale Aanpak Biobased Bouwen om per jaar 50.000 hectare aan vezelgewassen te verbouwen in Nederland. Volgens de deelnemers wordt er vaak gezegd dat er te weinig land beschikbaar is om ons eigen voedsel te verbouwen. Daar zijn ze het niet mee eens: volgens de hen is er niet te weinig grond, maar wordt het verkeerd ingezet. Daarnaast zijn vezelgewassen perfecte rust/rotatiegewassen* voor de akkerbouw, en daarmee niet concurrent voor de voedselproductie voor mensen. Een andere factor is dat grond- en pachtprijzen stijgen, dat merken de aanwezige agrariërs ook. Volgens de deelnemers worden gronden nu door de gemeenten voor een maximale pachtprijs aan de boeren aangeboden met als gevolg dat biobased materialen te duur worden of dat het telen van deze materialen onaantrekkelijk lijkt.
* Rustgewassen of rotatiegewassen worden in de rotatiecyclus van akkerbouw ingezet om de bodemgezondheid te bevorderen en de opbrengst van voedselgewassen in de volgende teelt te verbeteren.
Kans
In Nederland hebben we keuzes te maken: hoe richten we de beschikbare ruimte in om voldoende biobased materialen voor de Nederlandse markt mogelijk te maken? Kunnen gemeenten de gronden op een andere manier aanbieden zodat het voor agrariërs interessanter wordt om biobased gewassen te verbouwen? Verkochte akkers krijgen nu vaak de herbestemming natuur. Kan dat ook de herbestemming ook ‘biobased telen’ worden?
“Het is demotiverend als je voelt dat je het in je eentje moet doen. Dat is de grote knoop waar we in zitten, samenhorigheid is nodig om de ambitie te delen en te vergroten.” – Deelnemende agrariër
Prijsbeleid
Knelpunt
De marktprijs voor de afname van hennep blijft nog wat achter ten opzichte van stro, een ander rustgewas. Daarom helpt het waterschap met een saldo-ondersteuning voor boeren die ermee aan de slag gaan. Aan de andere kant van de keten is de aankoopprijs van biobased isolatiematerialen vaak wat duurder dan fossiele materialen, waardoor de keuze van – in eerste instantie duurzame – opdrachtgevers vaak toch weer op de goedkoopste optie valt. En dat die vraag er komt is van belang voor de biobased bouwketen, om op te schalen zodat deze niet alleen op kwaliteiten maar ook op aanschafprijs aantrekkelijker wordt.
De deelnemers zijn een beetje bang dat de prijsstelling verloopt zoals die in de voedselindustrie: een ongelijke verdeling van de opbrengsten; de supermarkt verkoopt de producten voor drie keer zo veel geld als zij voor hun producten krijgen. De boeren kunnen hier de dupe van worden, en dat willen de deelnemers voorkomen.
Kans
Alle partijen zijn het erover eens: ze willen een eerlijke en transparante keten. Met alleen de ketenpartijen die echt noodzakelijk zijn. Daarbij kan een lever- én afnameplicht helpen om ervoor te zorgen dat telers minder onzekerheden ervaren. Er spelen ideeën voor de oprichting van een telerscoöperatie, inclusief prijsafspraken en een loket waar biobased materialen besteld kunnen worden. Als een agrariër wil instappen op biobased gewassen moet er een bepaalde garantie op de afname komen. De wooncorporaties en bouwers zijn bereid hier actief een hand uit te steken. En dat is hard nodig, want als alles op kleine schaal blijft hangen, kunnen die garanties niet gegeven worden.
Certificering versus verzekering biobased materialen
Knelpunt
Nog niet alle biobased isolatiematerialen zijn op dit moment gecertificeerd, ondanks dat deze in het verleden en in het buitenland volop gebruikt worden. Dit neemt risico’s met zich mee waardoor bouwers en opdrachtgevers ervoor kiezen om geen biobased materialen te gebruiken.
Kans
Steeds meer materialen zijn en worden gecertificeerd. Isolatie-wol van hennep is hier een mooi bijvoorbeeld van. Inblaasstro volgt eind dit najaar.
De aanname van een wooncorporatie: duurzame gebouwen zijn duurder zijn dan de conventioneel gebouwde variant. “Hoe houden we het betaalbaar voor de huurder?”, was zijn vraag. Het antwoord van een bouwer: “Als je de total cost of ownership (levenscyclus) berekend, zijn gebouwen van biobased materialen juist goedkoper.”
Zoals deze sessie laat zien, leveren de eerste stappen in een nieuwe productieketen veel vragen, maar ook veel antwoorden op. Op het gebied van Biobased bouw zijn er in Midden-Brabant veel succesverhalen te vertellen. Daarom is het goed om te vermelden dat er in meerdere plekken in Nederland daken ter isolatie ingeblazen worden met stro. En de 80 hectare hennep die dit jaar geteeld wordt in Midden-Brabant wordt verwerkt tot gecertificeerde isolatie wol.
Deze sessie heeft onderling wederzijds begrip en een aantal waardevolle inzichten opgeleverd. Er zijn voorbeeldcases om te laten zien dat het kan en vooral: hoe het kan. Rabobank vindt deze beweging belangrijk en maakt daarom kennis en middelen beschikbaar. Als alles betaalbaar, verzekerd en beschikbaar is, wat houdt de markt dan nog tegen? Dit is iets wat in zijn totaalheid gepakt moet worden.
Ter opvolging van deze sessie wordt verder gewerkt aan de vraag naar biobased materialen bijwoningcorporaties, en het vergoten van kennis rondom toepassingsmogelijkheden bij bouwers. Deze inspanningen moeten ertoe leiden dat de vraag naar vezelgewassen toeneemt. Daarnaast krijgen agrariërs hulp om zich te organiseren in een telerscoöperatie, wat hen een betere marktpositie geeft.
Benieuwd naar wat we nog meer doen rondom biobased bouwen? Neem contact met ons op via jessededoelder@midpointbrabant.nl.
